Την Παρασκευή 3 Απριλίου 2020 στην εκπομπή «Απόγευμα στον 89,5» ο Αντώνης Γιαννακόπουλος φιλοξένησε μία συνέντευξη με τον Σταύρο Σταμάτη για το βιβλίο «Ασματική ακολουθία του Οσίου πατρός ημών Εφραίμ του Κατουνακιώτου».
Δημοσιογράφος: Αγαπητοί ακροατές και ακροάτριες, σήμερα θα μιλήσουμε για μια καινούργια έκδοση, που με ιδιαίτερη χαράμας παρουσιάζουν οι εκδόσεις ΑΘΩΣ. Πρόκειται για την «Ασματική ακολουθία του Οσίου Πατρός Ημών Εφραίμ τουΚατουνακιώτου», που επιμελήθηκε και συνέγραψε η Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου Μέσα Ποταμού της ΜητροπόλεωςΛεμεσού. Το καλαίσθητο αυτό βιβλίο περιλαμβάνει τον συνοπτικό βίο του οσίου και την ακολουθία του. Κοντά μαςείναι σήμερα ο κ. Σταύρος Σταμάτης, κατηχητής και ψάλτης, ο οποίος μας μιλά εκ μέρους της Ιεράς Μονής για το βιβλίοαυτό. Πόσο σημαντική είναι η ακολουθία ενός αγίου;
Απάντηση: Η ακολουθία ενός αγίου μάς προτρέπει να τον μιμηθούμε και μας περιγράφει το βίωμά του. Μέσα στην Ορθόδοξη Εκκλησία λέμε ότι η εορτή ενός αγίου είναι η μίμησις του αγίου. Συνοπτικά λοιπόν μέσα από την ακολουθία γνωρίζουμε τον άγιο.
Ο άγιος Πορφύριος έλεγε ότι η πνευματική ζωή γίνεται αβίαστα και πραγματοποιείται μένοντας μέσα στις ακολουθίες με έναν μυστικό τρόπο, με έναν μαλακό τρόπο, χωρίς μια ιδιαίτερη προσπάθεια. Είναι σαν την βροχούλα την νυχτερινή που σιγά-σιγά ποτίζει το χώμα, προχωράει στο βάθος της γης και γεμίζει και τον υδροφόρο ορίζοντα. Ενώ αν προσπαθούμε με πίεση και βεβιασμένα να προχωρήσουμε στην πνευματική ζωή, θα είναι σαν την απότομη βροχή που αυτή θα παρασύρει το χώμα και θα το πάρει και θα το πετάξει στην θάλασσα σαν χείμμαρος. Δεν πρέπει να εκβιάζουμε τις καταστάσεις στην πνευματική ζωή. Ο άγιος Πορφύριος επίσης προέτρεπε να διαβάζουμε τις ακολουθίες και στο σπίτι μας σαν ανάγνωσμα. Αυτό καλλιεργεί την ψυχή και μας μεταφέρει στον χώρο τον πνευματικό.
Ο Άγιος Πορφύριος έλεγε ότι η ψυχή του ορθοδόξου είναι ποιητική.
Δημοσιογράφος: Η κατάταξη του γέροντα Εφραίμ στο αγιολόγιο της Εκκλησίας μας πραγματοποιήθηκε από το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως στις 9 Μαρτίου 2020. Ας αφηγηθούμε συνοπτικά τον βίο του.
Απάντηση: Ο άγιος Εφραίμ ο Κατουνακιώτης γεννήθηκε στις 6 Δεκεμβρίου 1912 στο Αμπελοχώρι Βοιωτίας. Ήταν ένα από τα 4 παιδιά του Ιωάννη και της Βικτωρίας Παπανικήτα. Έζησε τα παιδικά του χρόνια στο Αμπελοχώρι· στις πρώτες τάξεις του δημοτικού όμως, οι γονείς του εγκαταστάθηκαν στη Θήβα για να διευκολύνουν τις σπουδές των παιδιών τους. Από μικρός ζούσε σχεδόν σαν καλογεράκι. Είχε μάθει να εκκλησιάζεται πολύ συχνά και συνδέθηκε με τα μοναστήρια της περιοχής.
Ήταν αλλεργικός από μικρός. Η ασθένειά του εκδηλώθηκε από δεκατεσσάρων ετών σαν σβώλοι άμμου στα μάτια. Επίσης εμφάνισε αργότερα μία σοβαρή εκζεματώδη κατάσταση στην άρθρωση του αστραγάλου. Τον Σεπτέμβριο του 1933 σε ηλικία 21 ετών ο Ευάγγελος, έτσι ήταν το κοσμικό του όνομα, αποφάσισε να μονάσει και ήλθε στην έρημο του Αγίου Όρους στα Κατουνάκια, στο ησυχαστήριο του Οσίου Εφραίμ του Σύρου και υποτάχτηκε στην συνοδεία των Γεροντάδων Εφραίμ και Νικηφόρου, παλιών οικογενειακών γνωστών. Το 1935 έγινε μεγαλόσχημος μοναχός και έλαβε το όνομα Εφραίμ. Τον επόμενο δε χρόνο χειροτονήθηκε ιερέας. Ο παπα-Εφραίμ γνώρισε τον ξακουστό στο Άγιον Όρος μοναχό Γέροντα Ιωσήφ τον Σπηλαιώτη ή Ησυχαστή (1898-1959) και συνδέθηκε πνευματικά μαζί του, αφού πήρε την άδεια από τον Γέροντά του, Νικηφόρο. Ο Γέροντας Ιωσήφ με την σειρά του, άσκησε καταλυτική επίδραση στην πορεία του νεαρού μοναχού στην πνευματική ζωή. Το 1973 εκοιμήθη ο ιερομόναχος Νικηφόρος. Ο Εφραίμ μετά το 1980 συγκρότησε συνοδεία, τηρώντας την εντολή του Γέροντος Ιωσήφ να αποκτήσει συνοδεία μετά τον θάνατο του Νικηφόρου. Το προσωνύμιό του στο Άγιο Όρος ήταν «ο χαρισματούχος υποτακτικός», λόγω της υπακοής που επέδειξε στον Γέροντα Νικηφόρο, έναν Γέροντα πολύ αυστηρό κατά γενική ομολογία. O Εφραίμ θεωρούσε την κάθε Θεία Λειτουργία και μία θεοφάνεια, ένα συγκλονιστικό και βαθύτατα πνευματικό γεγονός.
Δημοσιογράφος: Είναι συγκλονιστική η συνάντηση του Γέροντος Εφραίμ με τον Γέροντα Ιωσήφ τον Ησυχαστή. Θα μπορούσατε να μας την θυμήσετε;
Απάντηση: Οταν ο Γέροντας Εφραίμ πήγε να συναντήσει τον Γέροντα Ιωσήφ, ο άγιος Ιωσήφ είχε λογισμούς ότι και αυτός θα ήταν σαν τους άλλους. Τελικά όμως έστειλε έναν αδελφό του να καλέσει τον Γέροντα Εφραίμ.Ο Γέροντας του εξομολογήθηκε τρεις περιπτώσεις υψηλής πνευματικής καταστάσεως που είχε βιώσει. Όταν τελείωσε, είπε ο γερο-Ιωσήφ αποφαντικά: «Εσύ έψαχνες έμενα κι εγώ εσένα!» Μια ιστορία βαθιάς πνευματικής σχέσεως άρχιζε. Εφεξής ο Γέροντας ονόμαζε τον γερο-Ιωσήφ Γέροντά του. Και ομολογούσε: «Δεν αγάπησα και δεν φοβήθηκα τόσο πολύ κανέναν άνθρωπο στον κόσμο». Έλεγε ο Γέροντας: «Δύο μήνες κάθισα κοντά στον γερο-Ιωσήφ και βρήκα τη χάρη. Ένα βράδυ προσευχόμουν όρθιος στο κελλί μου. Για μια στιγμή σαν να άνοιξε ο απέναντι τοίχος, και είδα να με πλησιάζουν τρεις μορφές. Η ψυχή μου άνοιξε τα χέρια της και αγκάλιασε τη μεσαία. Τι αισθάνθηκα δεν λέγεται. Η πνευματική μου αίσθηση με πληροφορούσε ότι ήταν ο Χριστός συνοδευόμενος από δύο αγγέλους. Μόλις συνήλθα, πήρα το φαναράκι μου και μεσάνυχτα ξεκίνησα για τον Άγιο Βασίλειο. Καθ’ οδόν περικύκλωσαν την ψυχή μου οι δαίμονες. Φόβος και τρόμος με κατέλαβε. Έφθασα επιτέλους, αγωνιών και ασθμαίνων, στον Άγιο Βασίλειο. Είπα στον πατέρα Αθανάσιο: «Ειδοποίησε τον Γέροντα ότι θέλω επειγόντως να τον συναντήσω!» Με δέχθηκε αμέσως. Κάθισα. «Τί έχεις;» μου λέει. «Περίμενε, Γέροντα, λίγο να συνέλθω και θα σου πω». Του διηγήθηκα τι μου συνέβη. Ο γέροντας σηκώθηκε, με αγκάλιασε και καταχαρούμενος μου είπε: «Αυτό, παιδί μου, είναι το πρώτο σκαλί. Αυτή είναι η χάρις. Από ‘δω και πέρα άλλη πνευματική αμφίεση, άλλοι ορίζοντες, άλλη τροφή πνευματική, άλλη προσευχή σε περιμένουν. Αυτό πολλοί μοναχοί το περιμένουν χρόνια και λίγοι το γεύονται. Κι εσένα τόσο γρήγορα σου το ‘δωσε ο Θεός!»
Δημοσιογράφος: Σε ένα απόσπασμα που έχει διασωθεί ακούγεται ο ίδιος ο Εφραίμ ο Κατουνακιώτης να φωνάζει στον Κύριο «Θεέ μου, πάρε την χάρη σου, όχι άλλο».
Απάντηση: Ακριβώς, είναι συγκλονιστικό αυτό το απόσπασμα .Έχουμε την ευκαιρία να ακούσουμε τον άγιο Εφραίμ και να αισθανθούμε τον έρωτά του προς τον Θεό, προς τον Χριστό.
Δημοσιογράφος: Η Ασματική ακολουθία εις τον γέροντα Εφραίμ τον Κατουνακιώτη κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΑΘΩΣ και την έχει συγγράψει και επιμεληθεί η Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου Μέσα Ποταμού Κύπρου, ένα μοναστήρι, που τελεί υπό την πνευματική καθοδήγηση του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Λεμεσού κ. Αθανασίου. Ας ταξιδέψουμε τώρα νοερά ως το μοναστήρι αυτό.
Απάντηση: Σε μία από τις πιο όμορφες και καταπράσινες τοποθεσίες του Τροόδους, μεταξύ Πλατρών, Κάτω Αμιάντου και πέντε μόλις χιλιόμετρα από τον εξοχικό Σαϊττά, βρίσκεται το μοναστήρι του Μέσα Ποταμού, το οποίο είναι αφιερωμένο στον άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο. Η ονομασία της τοποθεσίας «Μέσα Ποταμός» οφείλεται στο ομώνυμο ρυάκι, παραπόταμο του Κούρρη ποταμού. Για την ιστορία της ίδρυσης της Μονής δεν υπάρχουν τα παραμικρά στοιχεία.
Η παλαιότερη αναφορά σε αυτό προέρχεται από έγγραφο του έτους 1468. Η επόμενη μαρτυρία για την λειτουργία του προέρχεται από το κείμενο του Στεφάνου Λουζινιάν (1573), ο οποίος αναφέρει ότι στο μοναστήρι του Μέσα Ποταμού κατέφυγε στα μέσα του 16ου αιώνα ο όσιος Θεοφάνης, αφού παραιτήθηκε από τον επισκοπικό θρόνο της Σολέας. Η μνήμη του διατηρήθηκε καθ’ όλο το διάστημα της Τουρκοκρατίας και η ασκητική και ενάρετη ζωή του τονίζεται από πολλούς εκκλησιαστικούς συγγραφείς της εποχής. Η μνήμη του διατηρήθηκε καθ΄όλο το διάστημα της Τουρκοκρατίας και η ασκητική και ενάρετη ζωή του τονίζεται από πολλούς εκκλησιαστικούς συγγραφείς της εποχής.
Η αρχαιότερη μαρτυρία για την περίοδο της Τουρκοκρατίας ανάγεται στο 1584, έτος αγιογράφησης προσκυνηματικής εικόνας του Τιμίου Προδρόμου. Ας σημειωθεί ότι η αρχαία και πολύτιμη αυτή εικόνα κλάπηκε από αρχαιοκαπήλους σε ανύποπτο χρόνο. Εντοπίστηκε, όμως, γύρω στο 1999 στη Γερμανία και επιστράφηκε στο νησί και στην δικαιούχο της Μητρόπολη Λεμεσού. Είναι θαυμαστό το γεγονός ότι η εικόνα επέστρεψε στην Κύπρο ακριβώς την μέρα που συμφωνήθηκε η έναρξη των εργασιών για την ανακαίνιση της Μονής.
Η λειτουργία της Μονής παρήκμασε κατά τον 19ο αιώνα, και εγκαταλείφθηκε εξαιτίας των δεινών που προκάλεσαν οι Οθωμανοί κατακτητές στον ελληνικό πληθυσμό του νησιού μετά το 1821. Στις αρχές της δεκαετίας του 1910 καταβλήθηκε προσπάθεια αναβίωσής της αλλά δεν καρποφόρησε. Στο μεταξύ το 1914, ανηγέρθη στην θέση των ερειπωμένων μοναστηριακών κτισμάτων ξενοχοδοχείο με το όνομα «Μέσα Ποταμός».Το 1950 το ξενοδοχείο έκλεισε. Το 1973 η Μονή του Μέσα Ποταμού υπήχθη στα όρια δικαιοδοσίας της νεοσύστατης Μητρόπολης Λεμεσού, που την χρησιμοποιούσε ως κατασκηνωτικό χώρο κατά τις θερινές περιόδους.
Το 1999, μετά την ανάληψη των ποιμαντορικών του καθηκόντων, ο νέος Μητροπολίτης Λεμεσού κ.κ. Αθανάσιος έθεσε ως στόχο του την πλήρη ανακαίνιση και επαναλειτουργία της Μονής. Πράγματι το 2003 η Ιερά Μονή ζωντάνεψε και πάλι ως ανδρώο μοναστήρι…
Δημοσιογράφος: Η Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου έχει σημαντικό εκδοτικό έργο. Ας αναφέρουμε συνοπτικά κάποια από τα βιβλία που έχει επιμεληθεί.
Απάντηση: Πράγματι η Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου έχει ένα πολύ σημαντικό έργο σε ό,τι αφορά τις εκδόσεις. Πολύ αγαπήθηκε από το κοινό η πνευματική βιογραφία των αγίων Βασιλομαρτύρων Ρομάνωφ με τίτλο: Οσα δεν μπόρεσε να κρύψη η σιωπή. Επίσης κυκλοφορεί και η ακολουθία τους. Μια ακόμη ακολουθία που συνέγραψε η Μονή έχει τίτλο: Νίκη Χριστού Παγκόσμιος και αναφέρεται στους νεομάρτυρες και στους αγίους του 20ού αιώνα. Ξεχωριστή είναι επίσης και η εκδοτική δραστηριότητα της Μονής για τα παιδιά. Έχει μεταξύ άλλων εκδόσει σε συνεργασία με τις εκδόσεις ΑΘΩΣ, 2 βιβλία με CD για τον γέροντα Παίσιο και τον γέροντα Ιωσήφ τον Ησυχαστή.
Δημοσιογράφος: Κάπου στο βιβλίο που παρουσιάζουμε σήμερα αναφέρεται: Ἐκδίδουμε τὴν παροῦσα ᾀσματικὴ ἀκολουθία ὡς ἐλάχιστο φόρο τιμῆς πρὸς τὸν ὅσιο πατέρα μας Ἐφραὶμ τὸν Κατουνακιώτη, μὲ τὸν ὁποῖο ὁ Γέροντάς μας Ἀθανάσιος, Μητροπολίτης Λεμεσοῦ, συνδεόταν στενότατα καὶ πάντοτε τὸν πρόβαλλε ὡς πρότυπο μοναχικῆς τελειότητος καὶ ἀκριβείας. Ἡ ἁγιότητα τοῦ ὁσίου Ἐφραὶμ ἀποτελοῦσε πάντοτε ἀδιαμφισβήτητο γεγονὸς γιὰ ὅλους μας καὶ οἱ εὐχὲς καὶ πρεσβεῖες του συνιστοῦσαν σὲ κάθε περίπτωση τὸ θεμέλιο κάθε ἔργου στὴν ταπεινή μας πορεία.
Ας διαβάσουμε τώρα μερικούς στίχους από την ακολουθία και ας τους σχολιάσουμε.
Απάντηση: Οταν έχουμε ακολουθία εορταζόμενου αγίου τότε ψάλλουμε τους Αίνους. Στους στίχους των Αίνων το πρώτο τροπάριο μας λέγει τα εξής:
Τίς διηγήσεται, πάτερ* Ἐφραὶμ πολύαθλε,*
σοῦ τῶν πολλῶν ἀγώνων*
ἀνηκούστους τοὺς ἄθλους;*
διῆλθες γὰρ τὸν βίον στένων, βοῶν*
δακρυῤῥόοις δεήσεσιν,*
ἵνα Χριστὸν ἐν καρδίᾳ σου αἰσθητῶς*
προσελκύσῃς, ἁγιώτατε.
Λέγει δηλαδή: Ποιός μπορεί να περιγράψει τα ανήκουστα κατορθώματα των πολλών ασκητικών σου αγώνων, πάτερ Εφραίμ; Πέρασες την ζωή σου φωνάζοντας με αγωνία και στενάζοντας με δεήσεις γεμάτες δάκρυα, για να προσελκύσεις τον Χριστό στην καρδία σου βιωμένον, αγιώτατε. Αυτός ο σύντομος τρόπος του τροπαρίου τι σημαίνει ακριβώς στην πράξη; Ας δούμε τον βίο του.
Η ευλάβειά του εκδηλωνόταν ιδιαίτερα στην θεία Λειτουργία. Λειτουργούσε καθημερινά ως τα γηρατειά του, όσο το επέτρεπαν οι δυνάμεις του. Συνεχώς σκεπτόταν την Λειτουργία της επομένης ημέρας και προσευχόταν για να έχει αίσθηση Χάριτος. Σε αυτήν φανέρωνε όλο τον εσωτερικό του κόσμο, που έπασχε τα θεία. Ως λειτουργός ήταν μετάρσιος. Επέμενε στην μνημόνευση όσων γνώριζε και θυμόταν, και όλων όσοι κατά καιρούς του ζητούσαν πνευματική βοήθεια. Ιδιαίτερα όμως μεριμνούσε για τους κεκοιμημένους, που ίσως να μην είχαν κάποιους να τους θυμούνται στις προσευχές. Πολλές φορές, όπως έλεγε, είχε πληροφορία για την κατάσταση αυτών που μνημόνευε. Όταν κάποτε ξεχνούσε να μνημονεύσει μερικούς, αισθανόταν ότι του έκαναν παράπονο. Ήθελε πάντοτε μετά την Λειτουργία να υπάρχουν κόλλυβα και να γίνεται Τρισάγιο.
Δημοσιιογράφος: Έχουμε λίγα λεπτά ακόμη ας συνεχίσουμε..
Απάντηση:
Ἀσκητικούς σου ἱδρῶτας,*
Ἐφραὶμ ἀοίδιμε,*
ὡς αἷμα μαρτυρίου*
προσδεξάμενος ὄντως*
Χριστὸς ὁ ἀθλοθέτης, νῦν σοὶ βοᾷ·*
δεῦρο, τέκνον γλυκύτατον,*
καὶ εἰς αἰῶνας εὐφράνθητι μετ’ ἐμοῦ* ὡς ἐν βίῳ ἐπεπόθησας.
Εδώ έχουμε μια ωραία παρομοίωση πώς η άσκηση μπορεί να γίνει ισοδύναμη με το μαρτύριο. Άνευ κόπων και πόνων δεν έρχεται η χάρις στην ψυχή. Θέλει ο Χριστός να βάλουμε το δικό μας το κομμάτι, δείχνουμε την προαίρεσή μας, εκβιάζουμε με κάποιον τρόπο την χάρη του Θεού να έλθει στην καρδιά μας.
Δημοσιογράφος: Είναι πολύ όμορφοι οι στίχοι αυτής της ακολουθίας όντως που μας έρχεται από τα βουνά της Κύπρου, όπου βρίσκεται η Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου. Φαντάζομαι τον μοναχό που την συνέθεσε μέσα στην ησυχία του τόπου.
Απάντηση: Πράγματι για να μιλήσεις για κάποιον άγιο πρέπει να έχεις πάρει μια γεύση από το βίωμά του.
Γράφει παρακάτω ο υμνωδός:
Νῦν ἡ ἁγία ψυχή σου,*
Ἐφραὶμ μακάριε,*
ἐπὶ τῇ θείᾳ θέᾳ*
τοῦ Χριστοῦ ἀνακράζει·*
Νυμφίε Ἰησοῦ μου,
ὢ τῆς πολλῆς*
γλυκυτάτης σου χάριτος!*
ἥτις πληροῖ τὴν καρδίαν μου θαυμαστῶς*
καὶ ἀκόρεστος εὑρίσκομαι!
Τώρα η αγία ψυχή σου, μακάριε Εφραίμ, αντικρύζοντας την θεϊκή Θέα του Χριστού αναφωνεί: Νυμφίε Ιησού μου, τι πολλή γλυκύτατη Χάρη σου που γεμίζει την καρδιά μου με θαυμαστό τρόπο και βρίσκομαι εδώ πεινασμένος.
Δημοσιογράφος: Μιλάμε με τον κ. Σταύρο Σταμάτη για την έκδοση της Ασματικής ακοιλουθίας εις τον άγιο Εφραίμ τον Κατουνακιώτη, έργο της Ιεράς Μονής Τιμίου Προδρόμου Μέσα Ποταμού που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΑΘΩΣ. Η ακολουθία κυκλοφόρησε με την ευκαιρία της αγιοκατατάξεως του αγίου μας από το Οικουμενικό Πατριαρχείο μας.
Απάντηση:
Διαλέγω μερικούς ακόμη στίχους που με αγγίζουν ιδιαίτερα:
Ἐν ταῖς αὐλαῖς τοῦ Κυρίου,*
Ἐφραὶμ θεόληπτε,*
μετὰ τοῦ ἀοιδίμου*
Ἰωσὴφ τοῦ πατρός σου*
καὶ πάντων τῶν ἁγίων νῦν κατοικῶν,*
τὸν Χριστὸν καθικέτευε,*
ὅπως προσδέξηται, ὅσιε, καὶ ἡμᾶς*
ὅπου νῦν ὑμεῖς αὐλίζεσθε.
Στις αυλές του Κυρίου, κατοικείς τώρα θέοληπτε Εφραίμ με τον αοίδιμο πατέρα σου τον Ιωσήφ και όλους τους αγίους. Ικέτευε τον Χριστό να δεχθεί και εμάς εκεί όπου εσείς τώρα αυλίζεσθε.
Δημοσιογράφος: Και εδώ φθάσαμε στο τέλος της εκπομπής μας. Σας ευχαριστούμε πολύ κ. Σταμάτη. Κλείνοντας ας πούμε κάτι που θα μπορούσε να μας βοηθήσει αυτές τις μέρες που στερούμαστε του εκκλησιασμού.
Απάντηση: Ο άγιος Εφραίμ ο Κατουνακιώτης έλεγε «Αφιέρωσε μισή ώρα το 24ωρο για να λες την ευχούλα Κύριε Ιησού Χριστέ ελέησόν με, όποτε μπορείς, καλύτερα το βράδυ, να την λες χωρίς να κρατάς κομποσκοίνι ικετευτικά, παρακλητικά, κλαψιάρικα. Κύριε Ιησού Χριστέ ελέησόν με. Καλλιέργησε αυτό και θα δες τι καρπό θα βγάλει. Από μισή ώρα θα γίνει μία ώρα και πρόσεξε εκείνη την ώρα ή το τηλέφωνο θα χτυπήσει ή αυτή την δουλειά πρέπει να την κάνω τώρα ή ύπνος θα σου έρθει ή καμιά βλασφημία θα σε χτυπήσει. Τίποτε. Κλείσε το τηλέφωνο, τέλειωσε τις δουλειές σου και κάνε αυτό μισή ώρα και θα δεις. Φύτεψες ένα δενδράκι και αύριο μεθαύριο θα κάνεις καρπό. Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησόν με». Έτσι λοιπόν αυτοί οι άνθρωποι που αναλώθηκαν στην προσευχή και με την ακολουθία τους και με τον βίο τους, μας δείχνουν τον τρόπο, και τον δρόμο.
